Σωστό Κλάδεμα αμυγδαλιάς

Οι τομές των πρώτων σταδίων μετά τη φύτευση είναι εξαιρετικά κρίσιμες για την τελική  διαμόρφωση του σχήματος του δέντρου. Οι επεμβάσεις, οι οποίες είναι κατά κανόνα ελαφρές, ξεκινούν νωρίς μετά τη φύτευση, συνήθως τον πρώτο χειμώνα στις περισσότερες περιοχές της χώρας και συνεχίζουν σταδιακά, σε βάθος 2 ή και 3 χρόνων.

Τα σχήματα διαμόρφωσης ποικίλουν ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, τις απαιτήσεις του παραγωγού και φυσικά την ποικιλία του δέντρου. Παρακάτω θα αναλύσουμε τα σημαντικότερα σχήματα διαμόρφωσης της αμυγδαλιάς.

Κύπελλο 

Είναι το πλέον συνηθισμένο σχήμα στην Ελλάδα. Συναντάται σχεδόν παντού στην ελληνική επικράτεια καθώς έχει δώσει ικανοποιητικά αποτελέσματα στις εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της χώρας μας.

Κατά το σχηματισμό κυπέλλου, στοχεύουμε στη διακοπή νωρίς μετά τη φύτευση της καθ ύψος ανάπτυξης του δέντρου. Το ύψος του κορμού που θέλουμε να δημιουργήσουμε εξαρτάται από την ποικιλία του δέντρου καθώς και από το υποκείμενο, τις κλιματολογικές συνθήκες και τη μέθοδο καλλιεργητικών εργασιών που ακολουθεί ο κάθε παραγωγός.

Κατά την φύτευση των γυμνόριζων φυτών το χειμώνα, οι παραγωγοί αφαιρούν τα πλαϊνά κλαδιά από το φυτό και ταυτόχρονα το νεαρό δενδρύλλιο μειώνεται καθ ύψος. Συνήθως στις αμυγδαλιές, το ύψος του κορμού διαμορφώνεται παραδοσιακά στα 80 εκατοστά με 1 μέτρο. Ωστόσο, οι σημερινές τάσεις για πυκνές φυτεύσεις προτείνουν ακόμη χαμηλότερα ύψη κορμού στα κύπελλα, περίπου στα 50 με 60 εκατοστά. 

Τον πρώτο χειμώνα μετά τη φύτευση γίνεται η επιλογή των βασικών βραχιόνων του δέντρου. Οι βραχίονες αυτοί θα πρέπει να επιλεχθούν προσεκτικά ανάμεσα σε πιθανώς πολλούς κλάδους. Επιλέγουμε 3-5 πλάγιους βλαστούς, ομοιόμορφα κατανεμημένους στην περιφέρεια του δέντρου. Καλό είναι να αποφεύγουμε τους κάθετα αναπτυσσόμενους ή τους πολύ επίπεδους βλαστούς, καθώς και τους βλαστούς που αναπτύσσονται παράλληλα με το έδαφος. Συνήθως προτιμούμε βλαστούς που σχηματίζουν γωνία μεγαλύτερη των 45 μοιρών με τον κεντρικό κορμό (ιδανικά 50-60 μοίρες). Καλό θα είναι οι βλαστοί που θα επιλεχθούν να μην φύονται από το ίδιο σημείο διότι αργότερα και καθώς το δέντρο θα στηρίζει βαρύ φορτίο, είναι πιθανό να “σχιστούν” από τον κορμό. Στην περίπτωση αυτή, θα έχουμε χάσει ουσιαστικά 5-6 χρόνια. Προτιμούμε κλάδους που έχουν κάποια μικρή μεν αλλά υπαρκτή υψομετρική διαφορά μεταξύ τους γύρω στα 5 με 10 εκατοστά. Οι βλαστοί αυτοί διατηρούνται και κονταίνονται στο 1/3 – 1/2 από την κορυφή τους, ενώ όλοι οι υπόλοιποι,συμπεριλαμβανομένων των λαίμαργων, αφαιρούνται προσεκτικά από τη βάση τους. Αν δεν κάνουμε τίποτα από όλα αυτά και αφήσουμε το δέντρο εντελώς ελεύθερο, θα αναπτυχθούν οκτώ ή δέκα κύριοι βραχίονες. Αυτοί θα δημιουργήσουν στο εσωτερικό του δέντρου ασφυκτικές συνθήκες (δε θα υπάρχει σχεδόν καθόλου αερισμός και καμμία διείσδυση του ηλιακού φωτός), και έτσι δημιουργούνται οι τέλειες συνθήκες για ανάπτυξη ασθενειών. Την άνοιξη, επεμβαίνουμε εκ νέου στα φυτά μόνο για να αφαιρέσουμε όλους τους βλαστούς (λαίμαργους) που αναπτύσσονται κάτω από το σημείο που έχουμε ορίσει ως ανώτατο ύψος του κορμού του δέντρου. 

Το δεύτερο χειμώνα γίνεται η επιλογή των υποβραχιόνων. Οι υποβραχίονες είναι οι βλαστοί που θα διατηρηθούν πάνω σε κάθε κύριο βραχίονα που διαμορφώσαμε στο προηγούμενο έτος. Σε κάθε κύριο βραχίονα διατηρούνται 1 έως 4 εύρωστοι υποβραχίονες. Τις περισσότερες όμως φορές διατηρούνται 2 κατά τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζεται ένα «Υ» μεταξύ αυτών και του κύριου βραχίονα. Ο πρώτος υποβραχίονας διατηρείται σε απόσταση γύρω στα 40-50 εκατοστά από τη βάση του βραχίονα, ενώ ο δεύτερος σε απόσταση γύρω στα 60-80 εκατοστά αντιδιαμετρικά του πρώτου. Οι υποβραχίονες κλαδεύονται στο 1/3 – 1/2 του μήκους τους σε περίπτωση που είναι υπερβολικά μεγάλοι. Την επόμενη άνοιξη, αφαιρούνται οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους βλαστούς ώστε να δυναμώσουν οι βραχίονες και οι υποβραχίονες που έχουν επιλεχθεί. 

Τα δέντρα μας κατά το τρίτο έτος θα αποτελούνται, αν όλα έχουν γίνει σωστά, από κύριους βραχίονες που διακλαδώνονται σε δευτερεύοντες. Πάνω στους δευτερεύοντες όπως είναι λογικό θα έχουν αναπτυχθεί πολυάριθμοι βλαστοί. 

Άλλα σχήματα διαμόρφωσης 

Παλμέτα 

Το σχήμα αυτό είναι περισσότερο διαδεδομενο στη Γαλλία και την Ιταλία και εφαρμόζεται σε δέντρα που είναι εμβολιασμένα σε νάνα υποκείμενα. Ο τελικός στόχος αυτής της διαμόρφωσης είναι να αναπτυχθεί η κόμη του δέντρου οριζόντια κατά μήκος των γραμμών φύτευσης. Αυτό το σχήμα διαμόρφωσης απαιτεί συνήθως συρμάτινη υποστήριξη των δενδρυλλίων.

Κεντρικός άξονας 

Το σύστημα του κεντρικού άξονα είναι μια νέα τεχνική που κερδίζει έδαφος σε πολλά είδη δέντρων. Αποτελείται από έναν κεντρικό κλάδο (τον άξονα) σε ύψος περίπου 120 εκατοστά και 7-9 υγιείς κλάδους πάνω σε αυτόν. Το σύστημα αυτό παρουσιάζει ενδιαφέρον καθώς διευκολύνει τις καλλιεργητικές πρακτικές λόγω του ότι απαιτούνται λιγότερες εφαρμογές κλαδέματος και αραίωσης, τα δέντρα είναι μικρότερα και πιο διαχειρίσιμα. Από την άλλη πλευρά, αυτή η μέθοδος έχει αυξημένο κόστος εγκατάστασης. 

Το κλάδεμα καρποφορίας γίνεται κάθε χρόνο σε ορισμένες ζωηρές ποικιλίες σε γόνιμο έδαφος, ενώ μπορεί να γίνει κάθε δύο ή τρία σε άλλες, πάντα από τη στιγμή που τα δέντρα θα μπουν σε πλήρη καρποφορία. Σε γενικές γραμμές, δεν προτείνεται να μένουν τα δέντρα ακλάδευτα για διάστημα μεγαλύτερο των τριών ετών. Με το κλάδεμα αυτό, ο παραγωγός ουσιαστικά συντηρεί το σχήμα που έχει δώσει στα προηγούμενα έτη και παρεμβαίνει μόνο με μικρές διορθωτικές κινήσεις. Επιπλέον, αυτός ο τύπος κλαδέματος έχει και κάποιους άλλους απλούς αλλά σημαντικούς στόχους.

Αρχικά όπως προδίδει και το όνομά του, βοηθά το δέντρο να ομαλοποιήσει το φορτίο των καρπών του και να μειώσει όσο το δυνατόν την έμφυτη τάση του για παρενιαυτοφορία. Το κλάδεμα καρποφορίας στοχεύει στην ανανέωση του καρποφόρου ξύλου και στον σχηματισμό νέων καρποφόρων οργάνων που αντικαθιστούν εκείνα που έχουν πάψει να είναι παραγωγικά. Επίσης, αποσκοπεί στη διατήρηση του επιθυμητού σχήματος στο δέντρο, ώστε να διευκολύνεται η είσοδος του αέρα και του ηλιακού φωτός στην κόμη. Επιπλέον, το κλάδεμα διευκολύνει τις καλλιεργητικές τεχνικές που ακολουθούνται από τον παραγωγό όπως για παράδειγμα ψεκασμούς όλων των τύπων, συγκομιδή και πρόσβαση των μηχανημάτων.

Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, είναι σημαντικό το κλάδεμα να γίνεται από άτομα με βασικές γνώσεις του τρόπου καρποφορίας των δέντρων αμυγδαλιάς. 

Τα κύρια καρποφόρα όργανα της αμυγδαλιάς είναι οι ροζέτες και οι ετήσιοι βλαστοί του προηγούμενου έτους με μήκος περίπου 20 cm. Ανάλογα με την ποικιλία του δέντρου, μπορεί να επικρατεί σε αυτό κάποιο από τα δύο όργανα έναντι του άλλου. Η παραγωγική διάρκεια ζωής των καρποφόρων βλαστών της αμυγδαλιάς είναι περίπου 3-5 έτη. 

Τα δέντρα αμυγδαλιάς παρουσιάζουν ένα φαινόμενο που ονομάζεται παρενιαυτοφορία το οποίο δεν τους επιτρέπει να καρποφορούν με την ίδια ένταση κάθε χρόνο. Οι ποικιλίες στις οποίες επικρατούν οι ροζέτες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο πρόβλημα κυρίως κατά τα πρώτα στάδια της ζωής τους. Το φαινόμενο αυτό είναι μέρος της φυσιολογίας του φυτού, ωστόσο είναι δυνατόν να μειωθεί αρκετά εφόσον τα δέντρα κλαδεύονται σωστά και συστηματικά. Το κλάδεμα ιδανικά σε αυτά τα δέντρα γίνεται τη χρονιά που το δέντρο παρουσιάζει μειωμένη παραγωγή (λόγω παρενιαυτοφορίας). Κλαδεύοντας σωστά την περίοδο αυτή, προωθούμε ουσιαστικά την έκπτυξη νέας βλάστησης και άρα καρποφόρων οργάνων για την επόμενη χρονιά.

Οι παραγωγοί αφαιρούν κάθε χρόνο το πολύ το το 1/5 της καρποφόρας βλάστησης των δέντρων και όχι παραπάνω. Το κλάδεμα είναι ελαφρύ και απομακρύνονται μόνο κλάδοι που μεγαλώνουν προς το εσωτερικό του δέντρου εμποδίζοντας τον ήλιο και τον άνεμο να εισέλθουν, κλάδοι που φύονται από το ίδιο σημείο, διασταυρούμενοι κλάδοι, καθώς και ασθενικοί και μη παραγωγικοί κλάδοι. Η αλόγιστη κοπή κλάδων στην περιφέρεια του δέντρου θα έχει ως αποτέλεσμα σημαντική μείωση της παραγωγής στην αμυγδαλιά. Προσοχή όμως, καθώς το κλάδεµα των ασθενών κλάδων θα πρέπει να γίνεται ξεχωριστά, καθώς υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να μολυνθούν από το κλαδευτικό εργαλείο και οι υγιείς κλάδοι. 

Με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν αφαιρούμε κλάδους με μεγάλη διάμετρο πάνω από 4 εκατοστά, γιατί οι πληγές που θα προκληθούν στο δέντρο είναι επικίνδυνες για την ανάπτυξη ασθενειών. Στόχος είναι να έχουμε ανά πάσα στιγμή πολυάριθμους βλαστούς ηλικίας 1 έτους των 35-52 cm, καθώς αυτοί οι βλαστοί είναι που θα δίνουν παραγωγή τα επόμενα 4 χρόνια. 

Μετά την ολοκλήρωση του κλαδέματος, είναι σημαντικό  να απομακρύνονται από το χωράφι όλοι οι αφαιρεθέντες κλάδοι. Τα μέρη αυτά του φυτού αν μείνουν στον αμυγδαλεώνα θα προσελκύσουν ξυλοφάγα έντομα, μύκητες και βακτήρια επικίνδυνα για το σύνολο της καλλιέργειας. Τυχόν προσβεβληµένοι κλάδοι θα πρέπει -εκτός από το απομακρύνονται- να καίγονται κιόλας. Η χρήση καταστροφέα δεν ενδείκνυται σε τέτοια περίπτωση.

Το κλάδεμα ανανέωσης των δέντρων γίνεται σε παλιά ακλάδευτα δέντρα που παρουσιάζουν αυξημένη καθ ύψος ανάπτυξη και δυσκολεύουν τις καλλιεργητικές τεχνικές. Το κλάδεμα αυτό είναι συνήθως αρκετά αυστηρό, καθώς ο παραγωγός προσπαθεί να δημιουργήσει ουσιαστικά ένα νέο δέντρο. Κατά το κλάδεμα αυτό, ο παραγωγός αφαιρεί αδύνατους μη παραγωγικούς κλάδους, και μεγαλύτερους κλάδους από τη βάση τους με σκοπό να μειωθεί το ύψος του δέντρου και ταυτόχρονα να ενισχυθούν νέοι ανθοφόροι οφθαλμοί. Είναι πιθανό μετά το αυστηρό κλάδεμα στο δέντρο να αναπτυχθούν πολλαπλοί λαίμαργοι γιατί το δέντρο προσπαθεί να αντικαταστήσει την απώλειά του. Οι λαίμαργοι αυτοί θα πρέπει να αφαιρεθούν γιατί αλλιώς το δέντρο δεν θα δώσει καρπό στο τρέχον έτος.

Το κλάδεμα καρποφορίας γίνεται κάθε χρόνο σε ορισμένες ζωηρές ποικιλίες ενώ μπορεί να γίνει κάθε δύο ή τρία σε άλλες, πάντα από τη στιγμή που τα δέντρα θα μπουν σε πλήρη καρποφορία. Σε γενικές γραμμές, δεν προτείνεται να μένουν τα δέντρα εντελώς ακλάδευτα για διάστημα μεγαλύτερο των τριών ετών.  

Το κλάδεμα είναι προτιμότερο να εφαρμόζεται κατά τη ληθαργική περίοδο. Το κλάδεμα κατά το ληθαργο φαίνεται να ενδυναμώνει το δέντρο, ενώ το καλοκαιρινό κλάδεμα πιστεύεται ότι πιθανώς τα εξαντλεί. 

Το ετήσιο χειμερινό κλάδεμα της αμυγδαλιάς στην Ελλάδα γίνεται συνήθως την περίοδο Νοεμβρίου-Ιανουαρίου στις περισσότερες περιοχές, πριν ξεκινήσει η νέα βλάστηση. Σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας όπου επικρατεί συχνά παγετός στους μήνες αυτούς, πιθανώς οι παραγωγοί να καθυστερήσουν το κλάδεμα εως ότου περάσει ο κίνδυνος. Ο παγετός μας ενδιαφέρει γιατί καθυστερεί την επούλωση με αποτέλεσμα να προκαλεί σοβαρή ζημιά σε όλο τον κλάδο. Είναι πολύ σημαντικό το κλάδεµα να γίνεται σε μέρες που δεν έχουν προβλεφθεί βροχοπτωσεις από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία. Αυτό γίνεται για να αποφευχθούν προσβολές από μύκητες που διασπείρουν σπόρια κατά τη διάρκεια βροχοπτώσεων. 

Σε ορισμένες ποικιλίες όπως η Tuono, Θεσσαλοί παραγωγοί αναφέρουν ότι ξεκινούν τις επεμβάσεις το Γενάρη και επεμβαίνουν ξανά το Μάρτιο. Από την άλλη, στις περιοχές Πέλλας και Σερρών, οι παραγωγοί κλαδεύουν ποικιλίες Τέξας το Δεκέμβριο. Στα Κανάλια της Μαγνησίας, μία περιοχή με τεράστια παράδοση στην καλλιέργεια αμυγδαλιάς, ποικιλίες Texas και Φυρανιά κλαδεύονται Οκτώβριο έως και το Φεβρουάριο. 

Πολύ σημαντικό ρόλο στο κλάδεμα παίζουν τα εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει ο κλαδευτής. Η χρήση ακατάλληλων εργαλείων μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τα δέντρα. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε θα πρέπει να πραγματοποιούν γρήγορες και καθαρές τομές. Για παράδειγμα, ανεπαρκώς ακονισμένα ψαλίδια που “μασούν” τον κλάδο προκαλούν αποκόλληση του εξωτερικού ιστού, γεγονός που αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο μολύνσεων και οδηγεί σε πιθανή ξήρανση του κλάδου. Επιπλέον, η χρήση κατάλληλων εργαλείων διευκολύνει κατά πολύ και το έργο του κλαδευτή. Η εταιρία STIHL διαθέτει σύγχρονα κλαδευτικά εργαλεία με μηχανισμούς που επιτρέπουν στον κλαδευτή να πραγματοποιεί τομές ακόμη και σε μεγάλης διαμέτρου κλάδους χρησιμοποιώντας ελάχιστη από τη σωματική του δύναμη, σε σύντομο χρόνο. 

Στο κλάδεμα διαμόρφωσης, κατά τα πρώτα δηλαδή χρόνια χρόνια του δέντρου, συνήθως χρησιμοποιούνται ειδικά κλαδευτήρια χειρός, αφού τα δέντρα έχουν ακόμη μικρό ύψος. Η εταιρεία STIHL διαθέτει μια μεγάλη γκάμα κλαδευτικών εργαλείων χειρός. Με την ποιοτική τους κατασκευή και τη μεγάλη τους ευχρηστία, τα στιβαρά εργαλεία χειρός είναι απαραίτητα για κάθε εργασία στο κτήμα. Η στιβαρή κατασκευή, η άριστη ποιότητα υλικών και η εργονομία εξασφαλίζουν γρήγορο και άψογο αποτέλεσμα σε κάθε εργασία. Κατά το κλάδεμα καρποφορίας μεγαλύτερων δέντρων, εκτός από τα κλασικά κλαδευτήρια χρησιμοποιούνται κατά κόρον ηλεκτρικά επαναφορτιζόμενα ψαλίδια κλαδέματος και τηλεσκοπικά αλυσοπρίονα. Με τα τηλεσκοπικά αλυσοπρίονα STIHL, η περιποίηση των καρποφόρων δέντρων όπως η αμυγδαλιά γίνεται πιο εύκολη και με περισσότερη ασφάλεια. Αυτά τα «αλυσοπρίονα σε κοντάρι» επιτρέπουν την κοπή ψηλών κλαδιών από το έδαφος. Τα μοντέλα με τηλεσκοπικό σωλήνα STIHL HT 103 και STIHL HT 133 φτάνουν σε ύψος μέχρι περίπου 5 μέτρα.

Σημαντικό κομμάτι στην όλη διαδικασία σωστού κλαδέματος αποτελεί η λήψη μέτρων ατομικής προστασίας. Εκτός από τα βασικά κλαδευτικά εργαλεία, ο κλαδευτής θα πρέπει να έχει προμηθευτεί γάντια κλαδέματος καθώς και ειδικά προστατευτικά γυαλιά. Με τον τρόπο αυτό, μειώνονται στο ελάχιστο οι πιθανότητες τραυματισμού του κατά το κλάδεμα. Τα γυαλιά ασφαλείας STIHL διαθέτουν προστατευτικά πλαϊνά, αντιθαμβωτικά κρύσταλλα, με μαλακό σκελετό και με δυνατότητα επιλογής χρώματος.

Είναι πολύ σημαντικό όλα τα εργαλεία που θα χρησιμοποιήσει ο κλαδευτής να είναι εγκεκριμένα και να συνοδεύονται από τα αναγκαία πιστοποιητικά. 

Οι τομές του κλαδέματος στην περίπτωση της αμυγδαλιάς δεν πρέπει να είναι μεγάλες. Σε περίπτωση όμως που αναγκαστούμε να πραγματοποιήσουμε μεγάλες τομές, πάντα αλείφουμε τις τομές με ειδική πάστα, ενώ καλό θα ήταν μετά το κλάδεμα να γίνεται ψεκασμός με χαλκούχο σκεύασμα για την προστασία του δέντρου (συμβουλευτείτε τον τοπικό σας γεωπόνο). 

Είναι πολύ σημαντικό όλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται να απολυμαίνονται αν είναι δυνατόν και μετά από κάθε δέντρο, ώστε να μη μεταδοθεί κάποια ασθένεια από το ένα δέντρο στο άλλο. Επιπλέον, οι τομές θα πρέπει να γίνονται υπό γωνία, έτσι ώστε να απομακρύνονται τα υγρά, και αρκετά κοντά (όχι κολλητά) στο σημείο ένωσης με τον πλευρικό κλάδο. Η επούλωση των πληγών μπορεί να καθυστερήσει εάν η τομή γίνει πολύ κοντά ή πολύ μακριά από τον κύριο άξονα. Η καθυστέρηση αυτή αυξάνει το ρίσκο μόλυνσης από παράσιτα και ασθένειες καταστροφικές για το δέντρο.